Kamulaştırma, idarenin üstün yararı gözetilerek, özel hukuk kişilerine ait bulunan taşınmazların, kişinin rızası aranmadan el konulmasıdır.
Sayfa İçeriği
Kamulaştırma Nedir?
İdarenin kamulaştırma eylemini gerçekleştirebilmesi için belli koşullar aranır. İdarenin kamulaştırma fiilini gerçekleştirebilmesi için taşınmazın bedelini ödemesi gerekir. Ayrıca kamulaştırma fiili için 2942 sayılı Kamulaştırma Kanun’u bazı şartlar öngörmüştür. Bu şartlar şunlardır;
Sadece yetkili idare tarafından yapılabilir.Kamulaştırma fiilini zorunlu kılan bir kamu yararı olmalıdır.Özel mülkiyete konu bir taşınmaz kamulaştırılabilir.Üzerinde kamulaştırma yapılan taşınmazın bedeli sahibine peşin ödenir.Ancak kanundaki esaslara göre kamulaştırma yapılabilir.
Kimler Kamulaştırma İçin Kamu Yararına Uygun Kararı Verebilir?
İdarenin, kamulaştırma yapabilmesi için kamu yararının şart olduğunu belirtmiştik. Peki kimler kamu yararına uygun kararı verebilir? Bu sorunun cevabı Kamulaştırma Kanunu 5.maddesin de düzenlenmiştir. Kanun hükmünce;
Madde 5 – Kamu yararı kararı verecek merciler şunlardır:
a) Kamu idareleri ve kamu tüzel kişileri;
1. 3 üncü maddenin ikinci fıkrasında sayılan amaçlarla yapılacak kamulaştırmalarda ilgili bakanlık,
2. Köy yararına kamulaştırmalarda köy ihtiyar kurulu,
3. Belediye yararına kamulaştırmalarda belediye encümeni,
4. İl özel idaresi yararına kamulaştırmalarda il daimi encümeni,
5. Devlet yararına kamulaştırmalarda il idare kurulu,
6. Yükseköğretim Kurulu yararına kamulaştırmalarda Yükseköğretim Kurulu,
7. Üniversite, Türkiye Radyo – Televizyon Kurumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu yararına kamulaştırmalarda yönetim kurulları,
8. Aynı ilçe sınırları içinde birden çok köy ve belediye yararına kamulaştırmalarda ilçe idare kurulu,
9. Bir il sınırları içindeki birden çok ilçeye bağlı köyler ve belediyeler yararına kamulaştırmalarda il idare kurulu,
10. Ayrı illere bağlı birden çok kamu tüzelkişileri yararına kamulaştırmalarda Cumhurbaşkanı, (1)
11. Birden çok il sınırları içindeki Devlet yararına kamulaştırmalarda Cumhurbaşkanı. (1)
b) Kamu kurumları yararına kamulaştırmalarda yönetim kurulu veya idare meclisi, bunların olmaması halinde yetkili idare organları,
c) Gerçek kişiler yararına kamulaştırmalarda bu kişilerin, özel hukuk tüzel kişileri yararına kamulaştırmalarda ise; yönetim kurulları veya idare meclislerinin, yoksa yetkili yönetim organlarının başvuruları üzerine gördükleri hizmet bakımından denetimine bağlı oldukları köy, belediye, özel idare veya bakanlık.
Kimler Kamulaştırma İçin Kamu Yararına Uygunluk Kararını Onaylayabilir?
Kamulaştırma eylemi için yetkili mercilerin verdiği kamu yararına uygun kararı da tek başına yeterli değildir. Kamulaştırma kamunu 6.maddesine göre, verilen kamu yararına uygunluk kararının onaylanması da gerekmektedir. Onay mercii şunlardır;
Madde 6 – Kamu yararı kararı;
a) Köy ihtiyar kurulları ve belediye encümenleri kararları, ilçelerde kaymakamın, il merkezlerinde valinin,
b) İlçe idare kurulları, il daimi encümenleri ve il idare kurulları kararları, valinin,
c) Üniversite yönetim kurulu kararları, rektörün,
d) Yükseköğretim Kurulu kararları, Kurul başkanının,
e) Türkiye Radyo – Televizyon Kurumu yönetim kurulu kararları, genel müdürün,
f) Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu kararları, Yüksek Kurum Başkanının,
g) Kamu kurumları yönetim kurulu veya idare meclisleri veya yetkili idare organları kararları, denetimine bağlı oldukları bakanın,
h) Gerçek kişiler veya özel hukuk tüzel kişileri yararına; köy, belediye veya özel idarece verilen kararlar, valinin,
Onayı ile tamamlanır.
Burada belirtmemiz gerekir ki onay merciinin bazı istisnaları mevuttur.
Cumhurbaşkanı veya bakanlıklar tarafından verilen kamu yararı kararlarının ayrıca onaylanması gerekmez. Onaylı imar planına veya ilgili bakanlıklarca onaylı özel plan ve projesine göre yapılacak hizmetler için ayrıca kamu yararı kararı alınmasına ve onaylanmasına gerek yoktur. Bu durumlarda yetkili icra organınca kamulaştırma işlemine başlanıldığını gösteren bir karar alınır.
Kamulaştırma Bedeli Nasıl Tespit Edilir?
İdare, kıymet takdiri komisyonu oluşturur. Komisyon, taşınmazın özelliklerine göre bir kıymet takdir eder. İdare yine bir uzlaştırma komisyonu kurar. Bu kurul hem taşınmaz sahibini hem de kamulaştırma yapmak isteyen tarafları bir araya getirir. Kıymet takdiri komisyonunun belirlediği tutar veya daha az bir tutarı özel mülkiyet sahibine teklif edilir. Mülkiyet sahibi bu tutarı kabul etmek zorunda değildir.
İdare, belirlediği tutarın kabul edilmemesi durumunda taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesinde kamulaştırma davası açar. Mahkeme tarafından taşınmaz bedeli tespit edilir ve bedelin taşınmaz sahibine ödenmesi durumunda mahkeme idare üzerine tesciline karar verir. Verilen bu karar kesindir ancak kişi taşınmazın bedeli yönünden mahkeme tarafından belirlenen tutara üst mahkemeler merciinde itiraz edebilir. Ayrıca yargılama aşamasındayken de kamulaştırma bilirkişi raporuna itiraz dilekçesi verilerek değere itiraz edilebilmektedir.
Kamulaştırmasız El Atma Nedir?
İdare, Anayasa’ya ve Kanunlara uygun bir şekilde kamulaştırma yapmadan, bedelsiz bir şekilde kişinin mülkiyetinde bulunan taşınmaza sahiplenme kastı ile el koyarsa ve üzerinde işlem yaparsa kamulaştırmasız el koymuş sayılır. İdare iki şekilde kamulaştırmasız el koyabilir; fiili el koyma ve hukuki el koyma.
Fiili El Atma
İdarenin, bedelini ödemeden, kanuna ve anayasaya uygun hareket etmeden kişi üzerinde bulunan taşınmazı doğrudan zilyetliğine geçirmesidir. Bu tür durumlarda yetkili mahkeme taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi, görevli mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemeleridir.
Hukuki El Atma
İdarenin kamu yararını gerekçe göstererek özel mülkiyete konu taşınmaza hukuken el atmasıdır. Bu tür el atmada görevli ve yetkili mahkeme idare mahkemeleridir. Açılması gereken dava ise idari işlemin iptali davasıdır.
Acele Kamulaştırma Nedir?
Acele kamulaştırma, idarenin kamulaştırma eylemini yaparken izlediği belli prosedürlerin sonraya bırakılarak özel mülkiyete tabi taşınmaza hemen el koyma eylemidir. Kamulaştırma kanununun 27.maddesinde düzenlenen acele kamulaştırma ‘’Acele ve istisnai hallerde, Kanunun önceki hükümlerine uyulmasının çeşitli sakıncalar yaratabileceği göz önüne alınarak, kamunun büyük zararlara uğramasının önlenmesi’’ şeklinde tanımlanmıştır.
Acele kamulaştırma yapılabilmesi için 3 şart öngörülmüştür.
Yurt Savunması İhtiyacının Ortaya Çıktığı Durumlarda Acele KamulaştırmaÖzel Kanunlarda Öngörülen Olağanüstü Durumlarda Acele KamulaştırmaBakanlar Kurulunca ‘‘Acele Kararı’’ Alınacak Hallerde Acele Kamulaştırma.
Bu şartların sağlanması halinde idarece acele kamulaştırma kararı verilebilmektedir. Böyle bir karar verilmesi durumunda ise acele kamulaştırma kararının iptali davası söz konusu olacaktır.